Ավստրալիայի և Ֆրանսիայի գիտնականները սենսացիոն բացահայտում են կատարել. Հնդկական օվկիանոսի հարավային մասում՝ Անտարկտիդայի մոտ, ձևավորվում է նոր մայրցամաք: Terra Nova ամսագրում հրապարակված հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ այս տարածաշրջանում ակտիվորեն աճում է մայրցամաքային ընդերքը՝ ապագա ցամաքի հիմքը: Գործընթացը սկսվել է միլիոնավոր տարիներ առաջ, և միլիոնավոր տարիներ անց այստեղ կարող է առաջանալ լիարժեք մայրցամաք: Պատմում ենք, թե ինչպես են գիտնականները հայտնաբերել այս երևույթը, ինչ է այն նշանակում և ինչպես կփոխի մեր մոլորակը:

Մայրցամաքի ծնունդ. Ինչպե՞ս է դա տեղի ունենում

Ավստրալիայի հարավում և Անտարկտիդային ավելի մոտ գտնվող տարածքում գիտնականները ֆիքսել են անսովոր երկրաբանական ակտիվություն: Ծովի հատակից հավաքված ապարների վերլուծությունը ցույց է տվել, որ տեղական ընդերքը նման չէ սովորական օվկիանոսային ընդերքին, որը բարակ է և հիմնականում բաղկացած է բազալտից: Փոխարենը, այստեղ ձևավորվում է մայրցամաքային ընդերք՝ հարուստ գրանիտով, որը բոլոր մայրցամաքների, ինչպիսիք են Աֆրիկան կամ Եվրասիան, հիմնական «շինանյութն» է:

Գործընթացը տեղի է ունենում սուբդուկցիայի գոտիներում, որտեղ մի տեկտոնական սալ (օվկիանոսային) ընկնում է մյուսի (մայրցամաքային) տակ: Սա հանգեցնում է ապարների հալման և մագմայի առաջացման, որն ժամանակի ընթացքում բյուրեղանում է՝ ստեղծելով նոր ընդերք: Գիտնականները նշում են. 

• Աճի արագություն: Միջինում ընդերքն աճում է տարեկան 0,001 խորանարդ կիլոմետրով, բայց որոշ «տաք» գոտիներում՝ մինչև 0,8 խորանարդ կիլոմետր:
• Գրանիտային շերտ: Գրանիտի կուտակումը հիմնական նշանն է, որ ձևավորվում է մայրցամաք, այլ ոչ թե պարզապես ստորջրյա լեռնաշղթա:

«Մենք իրական ժամանակում դիտարկում ենք նոր մայրցամաքի ծնունդ, — ասում է հետազոտության հեղինակներից մեկը: — Դա դանդաղ գործընթաց է, բայց այն հաստատում է, որ Երկիրը դեռ կենդանի է և շարունակում է փոխվել»:

Ե՞րբ կհայտնվի նոր մայրցամաքը

Գիտնականների տվյալներով՝ ընդերքի աճը սկսվել է 7–12 միլիոն տարի առաջ՝ միոցենի դարաշրջանում, երբ Երկրի վրա արդեն ապրում էին ժամանակակից կենդանիների նախնիները: Ընթացիկ տեմպերով ևս մոտ 7–12 միլիոն տարի կպահանջվի, որպեսզի այս տարածքում ձևավորվի լիարժեք մայրցամաք: Սակայն սրանք միայն նախնական գնահատականներ են. երկրաբանական գործընթացները կարող են արագանալ կամ դանդաղել՝ կախված տեկտոնական ակտիվության կամ կլիմայի փոփոխություններից: 

Նոր մայրցամաքը, ամենայն հավանականությամբ, կլինի փոքր՝ չափերով համեմատելի Գրենլանդիայի կամ Մադագասկարի հետ: Բայց նրա հայտնվելը կարող է ազդել օվկիանոսային հոսանքների և կլիմայի վրա, ինչպես դա եղել է Ավստրալիայի ձևավորման ժամանակ միլիարդավոր տարիներ առաջ: 

Ինչու՞ է սա կարևոր

Բացահայտումը ցույց է տալիս, որ Երկիրը մնում է երկրաբանորեն ակտիվ նույնիսկ ամենահեռավոր անկյուններում, ինչպիսիք են Անտարկտիդայի սառը ջրերը: Սա ոչ միայն խորացնում է մեր պատկերացումները մոլորակի էվոլյուցիայի մասին, այլև ունի գործնական նշանակություն. 

• Կլիմա: Նոր մայրցամաքը կարող է փոխել ծովային հոսանքները, որոնք ազդում են գլոբալ ջերմաստիճանի վրա: Սա արդիական է կլիմայագետների զգուշացումների ֆոնին ջերմաստիճանի տատանումների մասին (Nature Communications):
• Ռեսուրսներ: Գրանիտային ապարները հաճախ պարունակում են հազվագյուտ հանքանյութեր, որոնք միլիոնավոր տարիներ անց կարող են դառնալ արժեքավոր:
• Տիեզերք: Երկրի վրա սուբդուկցիայի գործընթացների ուսումնասիրությունը օգնում է հասկանալ այլ մոլորակների երկրաբանությունը: Օրինակ, մետեորիտների (Nature Communications) կամ Լուսնի հողի («Չանգե-6») ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս ընդերքի ձևավորման նմանատիպ մեխանիզմներ:

X-ի օգտատերերն արդեն քննարկում են նորությունը. «Նոր մայրցամաք 7 միլիոն տարուց հետո՞: Ժամանակն է տեղ ամրագրել»: Մյուսները կատակում են. «xAI-ի Grok-ն արդեն գիտի, թե ինչպես անվանել այս մայրցամաքը»: 

Ի՞նչ է նախատեսվում անել

Գիտնականները պլանավորում են շարունակել հետազոտությունները՝ օգտագործելով խորքային սարքեր և սեյսմիկ սենսորներ՝ ընդերքի աճի արագությունն ու կազմը ճշտելու համար: Տվյալները կօգնեն ստեղծել մոդելներ, որոնք կանխատեսում են, թե ինչպես նոր մայրցամաքը կազդի Երկրի վրա: Ապագայում տարածաշրջանը կարող է դառնալ էքսպեդիցիաների նպատակակետ՝ նման այնպիսի առաքելություններին, որոնք ուսումնասիրել են Ցերերան կամ Լուսնի հակառակ կողմը: