Լիլիթ Հարությունյան, Sputnik Արմենիա
Յուրաքանչյուր երրորդ կամ չորրորդ հայը մուտացված գենի կրող է։ Ճիշտ է՝ միայն մեկ գենետիկ մուտացիայի դեպքում ախտանշաններ չեն նկատվում (ընտանեկան միջերկրածովյան տենդի ախտանշաններն ի հայտ են գալիս մուտացիայի երկկողմանի առկայության դեպքում), սակայն դա էլ է բավարար հայերի շրջանում հիվանդության տարածվածությունը պատկերացնելու համար: Այնուամենայնիվ, հասարակության շրջանում դեռ միֆեր կան, որոնց պատճառով այս հիվանդությունը որոշակի խորհրդավորությամբ է պատված։
«Հաճախ հիվանդությունը փորձում են թաքցնել, շատերը վախենում են, որ չեն կարողանա ամուսնացնել իրենց երեխային, մինչդեռ միայն ժամանակին ստացած բուժումն է օգնում խուսափել հետևանքներից»,-Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասում է բժիշկ-ռևմատոլոգ, «Նաիրի» ԲԿ-ի ռևմատոլոգիական և իմունոլոգիական ծառայության ղեկավար Վահան Մուկուչյանը։
Ախտանշաններ և հետևանքներ
Միջերկրածովյան տենդը կամ, ինչպես այն հաճախ անվանում են, պարբերական հիվանդությունը ալիքաձև է ընթանում։ Լավ ինքնազգացողության շրջաններին հետևում են վիճակի կտրուկ վատթարացումները։ Հիվանդությունն առանձնանում է ախտանիշների բազմազանությամբ: Հիմնական նշաններից է ջերմաստիճանի պարբերական բարձրացումը (մինչև 38-40 աստիճան), ինչն ուղեկցվում է որովայնի և/կամ կրծքավանդակի ցավերով։
Սա լուրջ հիվանդություն է, որը կարող է հանգեցնել երիկամների ամիլոիդոզի: Այդ պատճառով բժիշկը խորհուրդ է տալիս անպայման գենետիկական անալիզ հանձնել հիվանդության անգամ ամենափոքր կասկածի դեպքում։
Թեև հիվանդությունը շատ լուրջ է, մեր օրերում, հաշվի առնելով բժշկության ներկայիս մակարդակը, այն գրեթե լիովին վերահսկելի է դեղամիջոցների օգնությամբ: Դեռևս 19-րդ դարի 30-ական թվականներին մշակված «կոլխիցին» կոչվող դեղամիջոցը ոչ միայն թեթևացնում է ախտանիշները, այլև մինչ օրս միակ միջոցն է, որը կարող է կանխել երիկամների ամիլոիդոզը:
Պարբերական հիվանդության ևս մեկ խիստ բացասական հետևանք է անպտղությունը, ընդ որում` թե՛ կանանց, թե՛ տղամարդկանց մոտ։ Մուկուչյանը շեշտում է՝ եթե հիվանդությունը ժամանակին հայտնաբերվի և բուժառուն սկսի ընդունել դեղամիջոցը, ապա մուտացված գեներ կրողների մոտ բեղմնավորման հավանականությունը ճիշտ նույնն է, ինչ սովորական մարդկանց մոտ։
Ինչ վերաբերում է ժառանգականությանը, մասնագետը նշում է՝ որպեսզի կլինիկական ախտանշանները դրսևորվեն, երկու մուտացված գեն է անհրաժեշտ՝ և՛ մայրական, և՛ հայրական կողմից։
«Երբ երեխան ծնվում է պարբերական հիվանդությամբ, մեզ մոտ հաճախ սկսում են միմյանց մեղադրել։ Փաստն այն է, որ մուտացված գենը անպայման պետք է առկա լինի երկու ծնողների ընտանիքում։ Եթե գենը միայն մի կողմից է, ապա երեխան ախտանշաններ չի ունենա»,-ասում է բժիշկը։
Ի՞նչ է պետք անել կասկածների դեպքում
Առաջին հերթին պետք է արյան գենետիկական անալիզ հանձնել։ Եթե հիվանդությունը հաստատվի, բժիշկը կնշանակի դեղամիջոցը և դեղաչափը։ Շատ կարևոր է, որ բուժումը որակավորված մասնագետը նշանակի, ոչ մի դեպքում չի կարելի ինքնաբուժությամբ զբաղվել։ Բժիշկը նաև կորոշի՝ լրացուցիչ անալիզների կարիք կա, թե ոչ։
Վահան Մուկուչյանի հետ ամբողջական հարցազրույցը՝ այստեղ։
Գեների գերդոզավորում․ ինչպե՞ս է առաջացել տարօրինակ հիվանդությունը
Բժիշկ Հայկ Մանասյանը, որը մասնագիտացած է այս ոլորտում, հիվանդության ծագման սեփական ուսումնասիրությունն է արել։
«Հազարավոր տարիներ առաջ, երբ ո՛չ պատվաստանյութեր կային, ո՛չ էլ հակաբիոտիկներ, մարդիկ անօգնական էին մահացու համաճարակների առաջ։ Բայց մարդկանց որոշակի խմբի մոտ գենի մուտացիա է հայտնվում, որը հանգեցնում է իմունային համակարգի գերակտիվության: Դրա շնորհիվ նրանց հաջողվում է ողջ մնալ»,-ասում է բժիշկը։
Մասնագետի խոսքով՝ տվյալ շեղումը մարդու օրգանիզմում ակտիվ բորբոքային գործընթաց է առաջացնում, որի ընթացքում վարակները կորցնում են իրենց ուժը։ Մուտացված գենը հետագայում փոխանցվում է սերնդեսերունդ՝ ձևավորելով բնակչության մի հատված, որի գենոֆոնդում այս գենը կարելի է գտնել նաև այսօր։
Բժիշկը բացատրում է, որ պարբերական հիվանդությունն ըստ էության այդպիսի գեների գերդոզավորումն է։ Այսինքն` եթե մարդը բորբոքային ակտիվության բարձր մակարդակ ունեցող գենը ժառանգում է միայն հորից կամ մորից, ապա նա, որպես կանոն, լիովին առողջ մարդ է՝ լավ դիմադրողականությամբ, բայց եթե մուտացիայի ենթարկված գենը ստանում է երկու ծնողներից, ապա գործ ունենք արդեն լուրջ հիվանդության հետ։
Ինչո՞ւ «հայկական»
Այն, որ հիվանդությունն ազգային պատկանելիություն ունի, ակնհայտ է դարձել դեռևս նախորդ դարի 50-ական թվականներից։
Ամերիկացի պրոֆեսոր Հոբարտ Ռեյմանը, որը 1954 թվականին հետազոտություններ է անցկացրել Լիբանանում, գրում է․ «Լիբանանն արտասովոր հնարավորություններ է ընձեռում այս հիվանդության հետազոտման համար: Շուրջ 1,3 միլիոն արաբ բնակչության մեջ ապրում է մոտ հարյուր հազար հայ: Հինգ տարվա ընթացքում արձանագրվել է պարբերական պերիտոնիտով հիվանդանալու 72 դեպք։ Հիվանդներից 49 հայ են, 23-ը՝ արաբ․․․ այստեղ հիվանդությունն անվանում են «հայկական»»:
Եվ չնայած շատ աղբյուրներ գրում են, որ պարբերական հիվանդությունը հայերից բացի տարածված է նաև հրեաների, արաբների և թուրքերի շրջանում, դա այնքան էլ չի համապատասխանում իրականությանը. հիվանդությունը չի հանդիպում Արաբական թերակղզու արաբների, աշքենազի հրեաների շրջանում, որոնք կազմում են աշխարհի հրեաների մոտ 80%-ը:
Ինչ վերաբերում է Թուրքիային, սա առանձնահատուկ դեպք է։ Բանն այն է, որ հիվանդությունը տարածված է հենց Թուրքիայի արևելյան շրջաններում, այսինքն՝ պատմական Արևմտյան Հայաստանում, որտեղ Օսմանյան կառավարությունը Ցեղասպանություն իրականացրեց հայ ժողովրդին վերացնելու նպատակով…
Որոշ ժամանակ անց գիտնական Հարի Գելլերը որոշեց հիվանդությունն անվանել «միջերկրածովյան ընտանեկան տենդ», քանի որ հիվանդությունը հանդիպում է Միջերկրական ծովի ափերի հրեաների և արաբների շրջանում: Այս անունը լայն տարածում է գտել, բայց Մանասյանը համաձայն չէ դրան։
«Հայտնի է, որ հիվանդության խտությունը չափազանց ցածր է Միջերկրական ծովի շատ ժողովուրդների շրջանում, օրինակ՝ իտալացիների, իսպանացիների, հույների։ Իսկ Ֆրանսիայում գրեթե բոլոր հիվանդները հայկական ծագում ունեն»,-ասում է նա։
Բժիշկը վստահ է, որ այդպիսի սահմանում տրվել է միայն հիվանդության էթնիկ սահմանները լղոզելու համար։ Ինչ վերաբերում է Միջերկրական ծովի հրեաներին և արաբներին, ապա, նրա կարծիքով, բորբոքային ակտիվության բարձր մակարդակ ունեցող գենը նրանք ժառանգել են փյունիկցիներից, որոնք դարեր շարունակ բնակվել են Միջերկրական ծովի արևելյան և հարավային ափերին:
Հատկանշական է, որ բուն Հայաստանում հիվանդությունը «Երևանյան» են անվանում, թեև Երևանի հետ անմիջական կապ, իհարկե, չունի։
