Հայաստանից ԱՄՆ փողի փախուստի նոր ալի՞ք է նկատվում

Սեպտեմբերին արտասահմանից դրամական փոխանցումների ներհոսքը Հայաստանում ֆիզիկական անձանց օգոստոսի համեմատ ավելացել է 3,1 մլն դոլարով (կամ 1,6 տոկոսով)։ Ընդ որում՝ Ռուսաստանից դրամի ներհոսքը աննշան կրճատվել է՝ 0,6 մլն դոլարով (կամ 0,8 տոկոսով), իսկ ԱՄՆ-ից ավելացել է 1,1 մլն դոլարով (2,2 տոկոսով)։

Ոլորտի վիճակն ավելի լավ պատկերացնելու համար դիտարկենք դրամական փոխանցումների դինամիկան ընթացիկ տարվա հունվար-սեպտեմբերին։ Գծապատկերներից առաջինում ներկայացված է դրամական փոխանցումների ներհոսքի գումարը մլն ԱՄՆ դոլարով, առանձին՝ Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը եւ մնացած երկրների խումբը։

Եվ այսպես, ընթացիկ տարվա հունվար-սեպտեմբերին Հայաստան կատարված դրամական փոխանցումների ընդհանուր գումարը կազմել է ավելի քան 1,5 մլրդ դոլար եւ տարեկան հաշվարկմամբ ավելացել 258,3 մլն դոլարով (կամ 20,2 տոկոսով)։ Այս առաջընթացը հիմնականում կապված էր ԱՄՆ-ից փոխանցումների կտրուկ ավելացման հետ մոտ 115,2 մլն դոլարով (կամ 38,1 տոկոսով)։ Ռուսաստանը աճի բացարձակ գումարով (73,1 մլն դոլար կամ 13,1 տոկոս) զբաղեցրել է վարկանիշի երկրորդ տեղը։

Հայաստան կատարված դրամական փոխանցումների ներհոսքում իր դերն է խաղացել նաեւ նոր գործոն՝ Արցախում 44-օրյա պատերազմի ծանր հետեւանքները։ Մեր մեծաթիվ սփյուռքի (ամենամեծ համայնքները գտնվում են Ռուսաստանում եւ ԱՄՆ-ում) ներկայացուցիչները որոշել են նյութական օգնություն ցուցաբերել Հայաստանում իրենց հայրենակիցներին։

Բացարձակ գումարով Ռուսաստանը նախկինի պես երկրների մեջ առաջատարն է, որտեղից մեզ մասնավոր փոխանցումներով գումար է ուղարկվում (տե՛ս երկրորդ գծապատկերը)։ Փողը փոխանցվում է ինչպես հայկական սփյուռքի, այնպես էլ այդ երկրում մեր աշխատանքային միգրանտների կողմից։ Այս տեսակետից պակաս կարեւոր նշանակություն չունեն ռուսաստանյան տնտեսության վիճակն ու դրա զարգացման հեռանկարները։

Հունվար-սեպտեմբերի տվյալներով՝ Ռուսաստանում արդյունաբերական արտադրության ֆիզիկական ծավալն ավելացել է 4,7 տոկոսով, շինարարությանը՝ 6,0 տոկոսով, մանրածախ առեւտրինը՝ 8,4 տոկոսով եւ այլն։ Բնակչության իրական եկամուտները ավելացել են 4,4 տոկոսով, այդ թվում աշխատավարձը՝ 3,0 տոկոսով։ Եթե ելնենք այս թվերից՝ մեր հյուսիսային հարեւանի տնտեսական վիճակը այժմ ավելի լավ է, քան  անցած տարի։ Բայց կոնկրետ աշխատանքային միգրանտների համար կարող են նոր խնդիրներ առաջանալ։

Ահա «թարմ» նորություն. Մոսկվայի քաղաքապետարանը մտադիր է լիովին հրաժարվել կառույցներում աշխատող միգրանտներից։ Մինչդեռ, մեր աշխատանքային միգրանտների զգալի մասը զբաղվում է հենց շինարարությամբ, այդ թվում Մոսկվայում։ Այնպես որ, մնում է միայն հուսալ, որ այդ «նախաձեռնությունից» այնտեղ կհրաժարվեն։

Հայաստանից փողի արտահոսքը, ըստ ֆիզիկական անձանց դրամական փոխանցումների, տարեկան հաշվարկով հունվար-սեպտեմբերին ավելացել է 17,8 մլն դոլարով (կամ 2,1 տոկոսով)։ Սկզբում նշենք, որ դրամական փոխանցումների վիճակագրությունում խնդիրներից մեկը դրանց տարբերակվածությունն է կոմերցիոնի եւ ոչ կոմերցիոնի։ Ուղարկողը տեղեկանքում փոխանցման իրական նպատակի փոխարեն կարող է նշել միանգամայն այլ նպատակ։ Ուստի այստեղ մնում է միայն ենթադրություններ անել։

Օրինակ՝ հունվար-սեպտեմբերին զգալիորեն աճել է դեպի Չինաստան տրանսֆերտների ծավալը` 15.7 մլն դոլարով (կամ 40.9 տոկոսով)։ Այդ երկրի հետ ամեն ինչ պարզ է. անցած տարի որոշակի անկումից հետո կոմերցիոն օպերացիաները վերսկսվեցինե եւ ընդլայնվեցին: Հաշվի առնենք նաեւ, որ աշխարհի խոշորագույն առցանց խանութներից մեկը՝ AliExpress-ը, գտնվում է Չինաստանում, որի միջոցով կարելի է համեմատաբար էժան ապրանքներ պատվիրել, ընդ որում՝ ե՛ւ անձնական օգտագործման, ե՛ւ վերավաճառքի համար։

Հավելենք, որ հունվար-սեպտեմբերին Թուրքիա մասնավոր դրամական փոխանցումների ծավալը կրճատվել է 2 անգամ։ Դա պայմանավորված է անցյալ տարվա իրադարձություններից հետո թուրքական պատրաստի ապրանքների ներմուծման արգելքով։ Արդյունքում հայկական ապրանքային շուկայում թուրքական արտադրանքի հատվածը սկսեց փոխարինվել այլ երկրներից, այդ թվում՝ Չինաստանից ներկրմամբ։

Ավանդաբար, մասնավոր փոխանցումներով Հայաստանից փողի արտահոսքի ամենամեծ ուղղությունը Ռուսաստանն է (տես երրորդ գրաֆիկը): Այդ երկիր փոխանցումների նպատակների շրջանակը բավականին ընդարձակ է, ուստի մենք կներկայացնենք դրանցից միայն մեկը, որը բավականին տարածված է։ Մեր առեւտրականները Ռուսաստանում ապրանքների համեմատաբար փոքր խմբաքանակ են գնում՝ վերավաճառքի համար:

Արտահոսքի առումով երկրորդն ԱՄՆ-ն է։ Հունվար-սեպտեմբերին այդ երկիր դրամական փոխանցումները հասել են 138.4 մլն դոլարի, իսկ տարեկան կտրվածքով աճել են 37.4 մլն-ով (կամ 37.0 տոկոսով): Հիշեցնենք, որ ինը ամիսների կտրվածքով ԱՄՆ-ում փողի բացարձակ արտահոսքի ռեկորդը գրանցվել էր 2019 թվականին (234.3 մլն դոլար)՝ Հայաստանում իշխանափոխությունից մեկ տարի անց։ Հաշվի առնելով, որ ԱՄՆ դրամական փոխանցումները հիմնականում ոչ կոմերցիոն բնույթ են կրում, վերջին տարիների այս միտումները կարելի է ծայրահեղ բացասական երեւույթ համարել՝ կապիտալի փախուստ երկրից։

Դրամական ներհոսքի գերազանցող աճի տեմպերի շնորհիվ հունվար-սեպտեմբերին տրանսֆերտների ընդհանուր դրական մնացորդը, կազմելով 670.2 մլն դոլար, տարեկան կտրվածքով աճել է 240.6 մլն դոլարով (կամ գրեթե 1.6 անգամ):

Հունվար-սեպտեմբերին տրանսֆերտների միջոցով դրամական ներհոսքի նկատելի աճը երկրի արտարժույթի շուկայում դոլարի (նաեւ եվրոյի եւ ռուսական ռուբլու) առաջարկի հարաբերական աճի հանգեցրեց։ Հունվար-սեպտեմբերին տարադրամի փոխանակման կետերի շրջանառությունն աճել է (տարեկան կտրվածքով) դոլարների մասով գրեթե 1.3 անգամ, եվրոյի մասով՝ 1.5, իսկ ռուսական ռուբլու մասով՝ 1.4 անգամ։ Եթե ​​դրանք բերենք միասնական արժույթի, ապա պատկերը հետեւյալն է. ԱՄՆ դոլարին բաժին է ընկնում փոխանակման կետերի շրջանառության մոտ 70 տոկոսը, եվրոյին՝ 8 տոկոսը, իսկ ռուսական ռուբլուն՝ 22 տոկոսը։